Güvenlik Politikaları Uzmanı Mete Yarar, yerli ve milli savunma sanayii alanındaki gelişmeleri Akşam gazetesinden Ezgi Aşık’a değerlendirdi.
Mete Yarar, “Biz millet olarak gururumuza düşkünüz. Yıllarca özellikle askeri malzeme tedariki konusunda hem ABD’nin hem AB’nin NATO ülkeleri dahil olmak üzere çifte standartı yaşamışız. Yani 1974’teki yaşanan olay aslında Türkiye için büyük bir travmadır. Ambargonun gelmesi ve daha sonraki süreçler… PKK ile mücadelede kullanılacak ekipmanlara ambargonun gelmesi de bu ülkenin gururunu kırmıştır” ifadelerini kullandı.
Tam 3 yıl sürdü!
Peki Türkiye’nin Kıbrıs Barış Harekâtı’nı başlatması sonrası gerçekleşen ve 3 yıl süren ABD’nin Türkiye’ye yönelik silah ambargosunda neler yaşandı.
ABD, Türkiye’nin Kıbrıs’a müdahalesinden sonra, savunma maksatlı olarak verilen silahların harekatta kullanılmasını bahane olarak göstererek 18 Aralık 1974’te de Temsilciler Meclisi’nin kabul ettiği 93-559 sayılı kanunla 5 Şubat 1975 günü itibariyle Türkiye’ye silah ambargosu uygulamaya başladı.
Türkiye hangarda yatan uçaklara park parası ödedi
Ambargo koşulları doğrultusunda ABD üretimi silah sistemleri yedek parçalarının doğrudan veya dolaylı olarak NATO ülkeleri üzerinden Türkiye’ye satışı engellendi. Satın alınan ancak henüz teslimatı yapılmayan askeri malzeme ve silahlar dahi ambargo kapsamında telakki edildi. Hava Kuvvetlerine ait uçaklar ile deniz kuvvetlerine bağlı muhrip ve denizaltıların yedek parça sıkıntısı nedeniyle faaliyetleri kesintiye uğradı. Türkiye yaklaşık 6 milyar dolarlık Amerikan silahıyla donatılmış ordusuna yedek parça tedarik edemeyecek konuma geldi. Almanya ve İngiltere’de ABD’nin yaptırım ambargo kararı doğrultusunda Türkiye’ye yardımı kesti. Parası ödenen Fantom uçakları Türkiye teslim edilmedi. Bakım için ABD’ye gönderilen C-130 uçakları iade edilmedi ve Türkiye bu uçakların hangarda bulunduğu her gün için para ödemek zorunda kaldı.
Türkiye protesto etti
Ambargo kararından sonra Türkiye 25 Temmuz 1975 tarihinde ABD’ye verdiği bir nota ile 1969 tarihli Türkiye-ABD Savunma İş birliği Antlaşması’nı askıya alarak, topraklarındaki Amerikan üs ve tesislerinin kendi kontrolüne girdiğini duyurdu. Ancak İncirlik Üssü bu kararın dışında tutuldu. İncirlik Üssü’ne NATO görevleri için sınırlı kullanım izni verildi. Bu tarz bir kararın alınmasında olası bir savaşta Sovyetlere karşı kullanılacak nükleer silahları taşıyacak NATO uçaklarının bu üsse konuşlu olması etkili oldu. Ancak bütün bu Türk gayreti sonucu değiştirmedi.
İşte sebepler!
Stratejik Düşünce Enstitüsü’nden Emekli Albay Mithat Işık, ambargonun nedenlerini 5 madde halinde “Türkiye’nin Barış Harekâtını icra etmesi ve bu harekâtta ABD silahlarını kullanması, Türkiye’nin haşhaş ekim yasağını kaldırması, Türkiye Cumhuriyeti devletine güvenin azalması, Watergate skandalı nedeni ile başkan NİXON’ın istifa etmiş olması, ABD’nin Vietnam’da yenilmiş olması” şeklinde özetliyor. Işık, Türkiye’nin izlediği adımları ise 6 madde halinde şu şekilde özetliyor:
- 13 Şubat 1975’te Kıbrıs Türk Federe devletinin kurulduğunu açıkladı.
- 25 Temmuz 1975’te ABD’ye nota vererek 3 Temmuz 1969’da imzalanan Türkiye-ABD savunma işbirliği anlaşmasını yürürlükten kaldırdı.
- Türkiye’deki bütün ABD üs ve tesisleri TSK’nın kontrolü ve denetimi altına alındı.
- ABD bu karşı yaptırımlara dayanamayarak 26 Mart 1976’da üslerle ilgili yeni bir savunma işbirliği anlaşması imzalamak zorunda kaldı.
- Bu anlaşmanın yürürlüğü girmesi ise ambargonun kaldırılması şartına bağlandı.
- 26 Eylül 1978’de Jimmy Carter döneminde ABD ambargosu kaldırıldı.